Βασίλης Λιόσης - H ιστορική εμπειρία των μετώπων: Βασικοί σταθμοί και τα διδάγματα για το σήμερα

Την Παρασκευή 24 Μαίου πραγματοποιήθηκε η τρίτη κατά σειρά εκδήλωση του Συλλόγου Διάδοσης της Μαρξιστικής Σκέψης, «Γιάννης Κορδάτος» με θέμα «Η ανάγκη του Λαϊκού μετώπου και η διέξοδος από την κρίση». Η κατάμεστη αίθουσα του αμφιθεάτρου της Νομικής Σχολής καταδεικνύει το πόσο σημαντική είναι αυτή η συζήτηση σήμερα και πόσο αναγκαίο είναι να συνεχιστεί. Συνεχίζουμε τις δημοσιεύσεις των παρεμβάσεων με την εισήγηση του Βασίλη Λιόση.

H ιστορική εμπειρία των μετώπων: Βασικοί σταθμοί και τα διδάγματα για το σήμερα

Διανύουμε μια ασυνήθιστη ιστορική περίοδο με μια καπιταλιστική κρίση ίσως πιο βαθιά κι εκτεταμένη σε σχέση με αυτήν του 1929-1933. Μια περίοδο κόλαφο για την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα, με μια άνευ προηγουμένου διάλυση των εργατικών δικαιωμάτων και εκχώρησης της εθνικής ανεξαρτησίας της χώρας, ενώ δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι σημειώνεται μια ανησυχητική άνοδος των φασιστικών δυνάμεων και της κρατικής καταστολής. Το ερώτημα τίθεται επιτακτικά: οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αγωνιούν για το μέλλον του λαού και του τόπου πώς πρέπει να απαντήσουν; 

Αν θα θέλαμε να δώσουμε την πιο σύντομη απάντηση τότε θα λέγαμε πως η λύση βρίσκεται στη σύμπηξη ενός κοινωνικοπολιτικού μετώπου. Μια τέτοια διαπίστωση δεν είναι μια θεωρητική διακήρυξη, ένα εγκεφαλικό κατασκεύασμα. Υπάρχει μια σημαντικότατη εμπειρία από την ιστορία του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος και τη συγκρότηση μετώπων που πρέπει να αποτελέσει για το σήμερα εκείνο το εμπνευσμένο πολιτικό παράδειγμα που θα ανοίξει το δρόμο για νέες ελπιδοφόρες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις.

Θα επιχειρήσουμε, λοιπόν, να παρουσιάσουμε μερικές σημαντικές πλευρές από αυτήν την ιστορία όχι για να κάνουμε μια μηχανιστική μεταφορά στο σήμερα, αλλά για να δούμε πώς με δημιουργικό τρόπο μπορούμε  να πορευτούμε με βάση τις σύγχρονες ανάγκες.

Α. Τι είναι η πολιτική του μετώπου και γιατί είναι μια αδήριτη ανάγκη

Τι είναι όμως η πολιτική του Μετώπου και γιατί μεγάλοι επαναστάτες όπως ο Λένιν και ο Δημητρόφ, αλλά και οι Έλληνες κομμουνιστές της προπολεμικής (και όχι μόνο) περιόδου την προώθησαν με επιμονή;

Είναι γνωστό πως εντός των λαϊκών στρωμάτων υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα συνείδησης, το ίδιο κι εντός της εργατικής τάξης. Αυτό οφείλεται στους θεσμούς αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας, στο ότι δεν αποκρυπτογραφούνται εύκολα οι μηχανισμοί υλικής εκμετάλλευσης, στην πολιτική ομηρία, στην τρομοκρατία που διοχετεύεται από το σύστημα σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής, στα διαφορετικά μεγέθη υλικών απολαβών κ.ά. Έτσι, υπάρχουν συνειδήσεις άλλες υποταγμένες, άλλες συντηρητικές, άλλες φοβισμένες, άλλες ταλαντευόμενες, άλλες αγωνιστικές και άλλες πρωτοπόρες. Μόνο που αυτές οι τελευταίες αποτελούν μια μειοψηφία και το ζητούμενο στους κοινωνικούς αγώνες, μικρούς ή μεγάλους, είναι  να κερδηθούν όσο το δυνατό περισσότερες συνειδήσεις με την πλευρά του αγώνα και των απελευθερωτικών οραμάτων και να ουδετεροποιηθούν κάποιες άλλες.

Η πολιτική του Μετώπου επιδιώκει ακριβώς αυτό: πρώτο, να ελαχιστοποιηθεί η διαίρεση, ιδεολογική και πολιτική της εργατικής τάξης και δεύτερο, να επιτευχθεί η συμμαχία της εργατικής τάξης με την αγροτιά, τους μισοπρολετάριους και τα μεσαία στρώματα της πόλης και του χωριού. Τελικός στόχος η επαναστατική ανατροπή του εκμεταλλευτικού καθεστώτος που έχει βάλει στις μυλόπετρές του τις ζωές μας και τις κονιορτοποιεί.

Β. Η τακτική των μετώπων από το κομμουνιστικό κίνημα

Η ανάγκη συγκρότησης Μετώπου έγινε αντιληπτή τη δεκαετία του 1920 από την Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), εκείνη δηλαδή την οργάνωση που συσπείρωνε στους κόλπους της, τα κομμουνιστικά κόμματα όλης της υφηλίου.

Συγκεκριμένα, στο 4ο συνέδριο της ΚΔ το 1922 και παρόντος του Λένιν, συγκεκριμενοποιήθηκε η τακτική του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου (ΕΕΜ) που ήδη είχε χαραχθεί από το 3ο συνέδριο το 1921. Η ανάγκη δημιουργίας ΕΕΜ εδραζόταν στις εξής συνθήκες: ο καπιταλισμός πέρναγε σε φάση αντεπίθεσης, προβλεπόταν το ξέσπασμα της κρίσης κι ενός παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, ο φασισμός βρισκόταν σε ανοδική πορεία, η σοσιαλδημοκρατία έσπερνε αυταπάτες στο εργατικό κίνημα, τα συνδικάτα διασπώνταν. Η ΚΔ διαπίστωσε την ανάγκη ενιαίας απάντησης της εργατικής τάξης καθώς και την ανάγκη οι κομμουνιστές να έρθουν σε διαπραγματεύσεις ακόμη και με τους προδότες της σοσιαλδημοκρατίας.

Η ΚΔ επίσης δε μίλαγε γενικά και αόριστα για ΕΕΜ αλλά η πολιτική της πρόταση έφτανε μέχρι και στο ζήτημα της εργατικής κυβέρνησης. Η ΚΔ προέβη σε μια τυπολογία των ενδεχόμενων εργατικών κυβερνήσεων:

1) της φιλελεύθερης εργατικής κυβέρνησης,

2) της σοσιαλδημοκρατικής εργατικής κυβέρνησης,

3) της εργατοαγροτικής κυβέρνησης,

4) της εργατικής κυβέρνησης με συμμετοχή των κομμουνιστών και

5) της πραγματικής προλεταριακής εργατικής κυβέρνησης που στην καθαρότερη μορφή της, μόνο ένα κομμουνιστικό κόμμα μπορεί να την ενσαρκώσει. 

Για τους δυο πρώτους τύπους η ΚΔ εκτιμούσε ότι δεν επρόκειτο για επαναστατικές εργατικές κυβερνήσεις, αλλά κυβερνήσεις καμουφλαρισμένης συμμαχίας μεταξύ της μπουρζουαζίας και των αντεπαναστατών εργατικών ηγετών. Για τον τρίτο τύπο κυβέρνησης είχε εκτιμηθεί πως οι κομμουνιστές είναι έτοιμοι να βαδίσουν μαζί με τους σοσιαλδημοκράτες, χριστιανούς, ακομμάτιστους, συνδικαλιστές κ.λπ. εργάτες, που δεν αναγνωρίζουν ακόμη την ανάγκη της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Επίσης, υπήρχε η εκτίμηση ότι οι κομμουνιστές  είναι διατεθειμένοι, υπό ορισμένες συνθήκες και με ορισμένες εγγυήσεις, να υποστηρίξουν μια μη κομμουνιστική κυβέρνηση. Ταυτόχρονα θα έπρεπε να εξηγείται στην εργατική τάξη ότι θα απελευθερωθεί μόνο με τη δικτατορία του προλεταριάτου. Έτσι για τον 3ο και 4ο τύπο εργατικής κυβέρνησης στις οποίες οι κομμουνιστές μπορούν να συμμετέχουν, εκτιμάται ότι δεν επρόκειτο για δικτατορία του προλεταριάτου, ούτε και αποτελούσαν ακόμη μια αναγκαία μεταβατική μορφή προς αυτήν, μπορούσαν ωστόσο, να αποτελέσουν μια αφετηρία για την κατάκτηση της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Η τακτική του ΕΜ εφαρμόζεται την περίοδο του Β΄ παγκόσμιου πολέμου και παίρνει τη μορφή του αντιφασιστικού μετώπου και των λαϊκών μετώπων. Σε μια τέτοια πολιτική πρόταση δεν μπορεί παρά να υπήρξαν και λάθη και κενά και παρερμηνείες. Λάθη δεν κάνουν οι νεκροί, ενώ όσοι ζούνε στην ασφάλεια των ψευδοεπαναστατικών βερμπαλισμών θεωρούνε ότι είναι αλάνθαστοι.

Στις συνθήκες της ανόδου του φασισμού η γραμμή του ΕΕΜ απέκτησε ειδική έκφραση. Η γραμμή που χάραξε το 7ο συνέδριο της ΚΔ το 1935, με την εισήγηση του Δημητρόφ οριοθέτησε την πολιτική πάλη των κομμουνιστικών κομμάτων μέσα στις συνθήκες του πολέμου και του φασιστικού κινδύνου. Οι κομμουνιστές δε δίστασαν να συγκροτήσουν πλατιές αντιφασιστικές συμμαχίες σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο και με αυτόν τον τρόπο: α) καθυστέρησαν τις φασιστικές ορδές και τελικά τις νίκησαν, β) απέκτησαν τεράστιο κύρος στις χώρες τους και η Σοβιετική Ένωση αποτέλεσε σύμβολο αγώνα για εκατομμύρια εργαζόμενους, γ) έφεραν στα πρόθυρα της εξουσίας την εργατική τάξη σε κάμποσες χώρες με μερικές από αυτές να μετατρέπονται σε λαϊκές δημοκρατίες, δ) δημιούργησαν ρήγματα στη σοσιαλδημοκρατία. Χωρίς τη γραμμή του αντιφασιστικού μετώπου τίποτα από όλα αυτά δε θα είχε πραγματοποιηθεί.

Γ. Ειδικά για την ελληνική εμπειρία

Η ελληνική εμπειρία αξίζει ιδιαίτερης μνείας όχι μόνο γιατί τυχαίνει να ζούμε σε αυτή τη χώρα αλλά γιατί είναι από τις σπουδαιότερες, αν όχι η σπουδαιότερη, στην Ευρώπη. Σταθμοί στη μετωπική πολιτική του ΚΚΕ εκείνης της εποχής αποτέλεσαν: α) το γράμμα του Ζαχαριάδη από τις φυλακές που καλούσε σε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα τον ελληνικό λαό, β) η 6η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1941, γ) η ίδρυση του ΕΑΜ την ίδια χρονιά. Το σπουδαιότερο όλων, όμως, ήταν ο τρόπος που υλοποιήθηκε η ενιαιομετωπική γραμμή. Ας κρατήσουμε μια λεπτομέρεια: στην 6η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ στην οποία τίθεται ο στόχος δημιουργίας ενός εθνικού μετώπου απελευθέρωσης συμμετέχουν μόλις έξι στελέχη, αφού μεγάλο μέρος των στελεχών του ΚΚΕ βρίσκονταν στις φυλακές. Αυτό είναι μια μικρή απόδειξη για το πώς αυτό που φαίνεται ουτοπικό γίνεται πραγματικότητα.

Όσον αφορά στη δημιουργία του ΕΑΜ πρέπει να σημειώσουμε πως την απόφαση την πήραν από κοινού το ΚΚΕ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό Κόμμα. Ως σκοποί ορίστηκαν η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον ξένο ζυγό, ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης μετά την εκδίωξη του κατακτητή, η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του λαού να επιβάλλει τη θέλησή του. Στο ιδρυτικό του ΕΑΜ διευκρινιζόταν πως οποιοδήποτε κόμμα ή οργάνωση που δέχεται τους παραπάνω σκοπούς γίνεται δεκτό (-ή) στη βάση της ισοτιμίας. Μετά την υπογραφή της ιδρυτικής διακήρυξης προσχώρησαν στο ΕΑΜ η Σοσιαλιστική Ένωση, οι Σοσιαλιστές Δημοκράτες, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και η Δημοκρατική Ένωση. Επίσης προσχώρησαν το Εργατικό ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, η Κεντρική Υπαλληλική Επιτροπή και η Παγκληρική Ένωση, ενώ  συμμετείχαν ορισμένοι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Ακόμη, το κόμμα των Αριστερών Φιλελεύθερων συνεργαζόταν με το ΕΑΜ.

Η δράση του ΕΑΜ ήταν αυτή που του έδωσε απίστευτο κύρος και το μαζικοποίησε όσο καμία άλλη συλλογικότητα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Το ΕΑΜ α) έδωσε λύσεις στο οξύ επισιτιστικό πρόβλημα του λαού, β) οργάνωσε την αντίσταση ενάντια στον κατακτητή, γ) οργάνωσε την πρώτη εργατική απεργία μέσα στην περίοδο της κατοχής αλλά και την πρώτη διαδήλωση με συνθήματα πολιτικά που στρέφονταν κατά των Γερμανών, δ) έδωσε νέο περιεχόμενο στην έννοια του πατριωτισμού, ε) ακύρωσε την πολιτική επιστράτευση που είχε προγραμματιστεί από τους Γερμανούς προκειμένου να μεταφερθούν Έλληνες εργάτες στη Γερμανία, στ) δημιούργησε πρωτότυπους και πρωτόγνωρους λαϊκούς δημοκρατικούς θεσμούς. 

Αυτή ακριβώς η δράση ήταν που γιγάντωσε το ΕΑΜ κι ενώ την περίοδο ίδρυσής του αποτελούνταν από μερικές εκατοντάδες αγωνιστές, έφτασε το 1944 να αριθμεί περισσότερα από 1.500.000 μέλη εκ των οποίων τα 700.000 ανήκαν στην ΕΠΟΝ και στα «Αετόπουλα», χωρίς να υπολογίζονται οι συμμετέχοντες στο ΕΑΜ στις περιοχές της Κρήτης, της Αν. Μακεδονίας και Θράκης και των νησιών του Αιγαίου. Ο ΕΛΑΣ αριθμούσε περίπου 120.000 μέλη, ενώ το ΚΚΕ υπερέβαινε τα 300.000. Ας σημειωθεί ότι ο πληθυσμός εκείνης της εποχής ήταν περίπου 7.300.000 άνθρωποι. Το ουτοπικό έγινε απτή πραγματικότητα. Το αδύνατο έγινε δυνατό κι έτσι γράφτηκαν λαμπρές ιστορικές σελίδες αφήνοντας μια σπάνια παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως σήμερα υπάρχουν ουκ ολίγοι που καπηλεύονται την ιστορία του ΕΑΜ ενώ μικρή σχέση έχουν με αυτό. Ο ΣΥΡΙΖΑ μιμούμενος τον τίτλο της περίφημης μπροσούρας του ΕΑΜ Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ που γράφτηκε από το Δημήτρη Γληνό, κυκλοφόρησε κείμενο με τίτλο Τι είναι και τι θέλει ο ΣΥΡΙΖΑ. Ομοίως το ΕΠΑΜ που καθόλου τυχαία ο τίτλος του είναι σχεδόν ομόηχος με αυτόν του ΕΑΜ, έβγαλε κείμενο με αντίστοιχο τίτλο. Αστοί δημοσιολόγοι επικαλούνται την εμπειρία του ΕΑΜ. Ο Τράγκας για παράδειγμα δε διστάζει να αναφέρεται κάθε λίγο στην ανάγκη συγκρότησης ενός νέου ΕΑΜ. Οι λόγοι για αυτήν την τυμβωρυχία είναι πολλοί. Πρώτα από όλα το ΕΑΜ, 70 χρόνια μετά τη δημιουργία του εξακολουθεί να ακτινοβολεί σε τμήματα του ελληνικού λαού. Ορισμένοι, λοιπόν, κινούμενοι καιροσκοπικά θέλουν να καρπωθούν τα οφέλη αυτής της ακτινοβολίας. Άλλοι πάλι αντιλαμβάνονται πως αν προκύψουν δυνάμεις με ριζοσπαστικό προσανατολισμό και πάρουν την πρωτοβουλία για τη συγκρότηση ενός κοινωνικοπολιτικού μετώπου που θα απαντά στις σύγχρονες ανάγκες του λαού, θα υπάρξει πιθανότητα ριζικών ανατροπών της καθεστηκυίας τάξης. Η ολιγαρχία έχοντας υπόψη της τα ιστορικά διδάγματα του παρελθόντος, επιχειρεί ή μπορεί να επιχειρήσει να δημιουργήσει κακέκτυπα του ΕΑΜ που ως στόχο θα έχουν τον εγκλωβισμό των λαϊκών μαζών σε επικίνδυνες ατραπούς.

Εκτός, όμως, από αυτούς που καπηλεύονται την ΕΑΜική ιστορία, υπάρχουν και αυτοί που την κρίνουν στο σύνολό της οπορτουνιστική και πλέον την πετάνε στα σκουπίδια. Θεωρούνε πως τα τραγικά σφάλματα του κινήματος, όπως η συμφωνία Καζέρτας-Λιβάνου και της Βάρκιζας έχουν τις ρίζες τους στην τακτική του ΕΑΜ. Έτσι, φτάνουν στο σημείο να αρνούνται κάθε μετωπικό σχήμα ανεξάρτητα από το ποιες δυνάμεις το απαρτίζουν, από το περιεχόμενο και τις μορφές πάλης που αυτό επιλέγει, από την κατεύθυνση που έχει χαράξει. Τα όποια λάθη έγιναν στη δεκαετία του 1940 δεν οφείλονται στη συγκρότηση του ΕΑΜ και στην ενιαιομετωπική τακτική. Άλλωστε λόγω αυτής της τακτικής οι λαϊκές δυνάμεις έφτασαν ένα βήμα πριν την κατάκτηση της εξουσίας. Η ατολμία από την πλευρά της ηγεσίας του κινήματος, η δράση του ιμπεριαλισμού και της ντόπιας αντίδρασης, οι θεωρητικές ανεπάρκειες, τα λάθη στρατιωτικού χαρακτήρα κ.ά. μπορούν να δώσουν ένα πρώτο περίγραμμα ερμηνείας της ήττας. Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι τη συνολική απόρριψη του ΕΑΜικού κινήματος υπάρχει τεράστια απόσταση. 

Βεβαίως η μετωπική τακτική για τα ελληνικά δεδομένα δεν περιορίζεται στο ΕΑΜ. Σημαντικές στιγμές στη μεταπολεμική περίοδο είναι:

α) η συγκρότηση της ΕΔΑ το 1951, ανεξάρτητα από τα λάθη και τις παρεκκλίσεις που σημειώθηκαν όπως για παράδειγμα η διάλυση των κομματικών οργανώσεων του ΚΚΕ το 1958,

β) η δημιουργία της κίνησης των 115 σωματείων το 1962 που τελικά ξεπέρασαν τα 800,

γ) η δημιουργία των ΣΑΔΕΟ (Συνεργαζόμενες Αγωνιστικές Δημοκρατικές Εργατοϋπαλληλικές Οργανώσεις) το 1977 και

δ) η ίδρυση του ΠΑΜΕ το 1999 που ενώ στις απαρχές του είχε θετικά μετωπικά χαρακτηριστικά στη συνέχεια αυτά ακυρώθηκαν.

Δ. Μερικές πτυχές απο την παγκόσμια εμπειρία

Χρειάζονται χιλιάδες σελίδες για να αποτυπωθεί η παγκόσμια ιστορική εμπειρία των Μετώπων. Θα σταθούμε μόνο σε μερικά διαφωτιστικά παραδείγματα που μας παρέχουν τόσο θετική όσο και αρνητική εμπειρία. Θα αναφερθούμε σε τρία παραδείγματα: ένα που αφορά στην εμπειρία του Μετώπου συνδυασμένο με κυβερνητικό σχήμα και με θετική κατάληξη, ένα αντίστοιχο παράδειγμα με αρνητική κατάληξη κι ένα παράδειγμα Μετώπου που είχε επιτυχή κατάληξη χωρίς το κυβερνητικό διάμεσο.

1ο παράδειγμα:  Στην Τσεχοσλοβακία τα κομμουνιστικά κόμματα Τσεχίας και Σλοβακίας τέθηκαν επικεφαλής της αντίστασης κατά του Γερμανού κατακτητή, πρωτοστάτησαν στις απεργίες, τις διαδηλώσεις και τα σαμποτάζ, πήραν την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Σλοβακικού Εθνικού Συμβουλίου το 1943 (Σλοβακικό). Το 1945 συγκροτήθηκε το Εθνικό Μέτωπο (EM) Τσέχων και Σλοβάκων στο οποίο συμμετείχαν οι κομμουνιστές. Τον Απρίλιο του 1945 σχηματίστηκε η κυβέρνηση του ΕΜ. Τα δυο κομμουνιστικά κόμματα της Τσεχοσλοβακίας είχαν ηγετική θέση στο ΕΜ. Καθώς αρχίζει η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος οι εθνικοσοσιαλιστές, το Λαϊκό κόμμα Τσ. και το Δημοκρατικό κόμμα Σλοβακίας επιχείρησαν να ανακόψουν την επαναστατική διαδικασία και να αποκαταστήσουν το αστικό στάτους κβο. Οι κομμουνιστές από την άλλη πάλευαν για τη μετεξέλιξη της εθνικοδημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική. Το 1946 στις εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση και τις Εθνικές Επιτροπές το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας έλαβε το 40% των ψήφων. Οι εκλογές αυτές αποτέλεσαν το εφαλτήριο για το βάθεμα των μεταρρυθμίσεων σε προοδευτική κατεύθυνση, ενώ συγχρόνως οι αστικές δυνάμεις αντιτάχθηκαν στο νέο πακέτο κυβερνητικών μέτρων. Έτσι, το Φεβρουάριο του 1948, οι αστοί επιχείρησαν με τη βοήθεια ιμπεριαλιστικών δυτικών κύκλων να κάνουν πραξικόπημα το οποίο απέτυχε κι έτσι η εξουσία συγκεντρώθηκε στα χέρια της εργατικής τάξης. Η πολιτική του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας ήταν αυτή που μαζικοποίησε το κόμμα. Ενώ μετά το τέλος του πολέμου το κόμμα είχε 37.000 μέλη, το Μάρτιο του 1946 ξεπέρασε το 1.000.000 μέλη με το 57,7% να είναι εργάτες. Ομοίως το ΚΚ Σλοβακίας είχε γίνει σημαντική πολιτική δύναμη.

2ο παράδειγμα: Οπωσδήποτε δε θα ήμασταν δίκαιοι αν δεν αναφέραμε και την αρνητική εμπειρία μετωπικών σχημάτων και κυβερνητικών συνασπισμών που κατέληξαν  σε τραγικά λάθη. Το πιο χαρακτηριστικό είναι ίσως αυτό της Χιλής.  Είναι γνωστό πως στη Χιλή υπήρξε ένας συνασπισμός κομμάτων που δημιουργήθηκε το 1969 και αποτελούνταν από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα, το Ριζοσπαστικό Κόμμα, την Κίνηση Ενωμένης Λαϊκής Δράσης, την Ανεξάρτητη Λαϊκή Δράση και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Το πρόγραμμα της Λαϊκής Ενότητας προέβλεπε τη δημιουργία ενός λαϊκού κράτους με εκδημοκρατισμό σε όλα τα επίπεδα με την οργανωμένη κινητοποίηση των μαζών, τη διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας της χώρας απέναντι στις επιβουλές του ιμπεριαλισμού, τη θέσπιση ενός αντιπροσωπευτικού κεντρικού θεσμού, της Λαϊκής Συνέλευσης με δικαίωμα ανάκληση των αντιπροσώπων της ΛΣ από το λαό, τον εκδημοκρατισμό της αστυνομίας, την εθνικοποίηση των ξένων εταιριών που εκμεταλλεύονταν τον ορυκτό πλούτο και της αντίστοιχης μεταλλευτικής βιομηχανίας, την εθνικοποίηση των τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών, των μεγάλων επιχειρήσεων στον τομέα της διανομής, της ενέργειας, των συγκοινωνιών, του κυκλώματος του πετρελαίου, των τσιμέντων, των πετροχημικών και γενικότερα των βιομηχανικών μονοπωλίων στρατηγικής σημασίας, την καταγγελία των συμβάσεων που είχαν θεσπιστεί ανάμεσα στη Χιλή και στις ΗΠΑ.

Το 1970 ο Αλιέντε αναδείχθηκε πρόεδρος της Χιλής, ενώ το 1973 η κυβέρνηση Αλιέντε ανατράπηκε από το πραξικόπημα του Πινοσέτ. Ίσως κάποιοι ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα ήταν η συμμετοχή του ΚΚ Χιλής στην κυβέρνηση. Το λάθος όμως εντοπίζεται στις προϋποθέσεις συμμετοχής, στην έλλειψη εγρήγορσης και στη διστακτικότητα που υπήρχε. Για παράδειγμα οι αλλαγές που αφορούσαν στο στρατό ήταν όχι μόνο άτολμες αλλά αρχηγός του στρατού ορίστηκε ο ίδιος o Πινοσέτ! Υπήρξε επίσης κωλυσιεργία στη δημιουργία λαϊκής πολιτοφυλακής, με άλλα λόγια στον εξοπλισμό του λαού.

3ο παράδειγμα:  Το 1935 η ΚΕ του ΚΚΒ πρότεινε τη δημιουργία Παλλαϊκού Αντιφασιστικού Μετώπου. Το 1936 το Μέτωπο άρχισε να  παίρνει σάρκα και οστά τόσο σε επίπεδο κορυφής όσο και σε επίπεδο βάσης. Η δράση του Μετώπου επικεντρώθηκε σε ζητήματα δημοκρατίας και εργασιακών σχέσεων. Το 1939 σε σύνολο 45 διαφορετικών οργανώσεων, οι 36 βρίσκονταν υπό την επιρροή του Μετώπου. Αφότου η Βουλγαρία μετατράπηκε σε γερμανικό ορμητήριο ξεκίνησε η αντίσταση του βουλγάρικου λαού. Οι κομμουνιστές δούλευαν στο στρατό ώστε να δημιουργεί Αντιφασιστικό Μέτωπο. Σε δεκάδες πόλεις και χωριά συγκροτήθηκαν παρτιζάνικα τμήματα, ως τα τέλη του 1941 σημειώθηκαν 70 παρτιζάνικες ενέργειες κατά των εχθρικών στρατευμάτων και μέσα σε όλα τα στρατιωτικά τμήματα δημιουργήθηκαν συνωμοτικές οργανώσεις του κόμματος. Συγχρόνως, πραγματοποιούνταν κινητοποιήσεις των εργατών ενάντια στην ακρίβεια, την ανεργία, τις απολύσεις, την απλήρωτη δουλειά, τις ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, την καταπάτηση δικαιωμάτων. Σε πολλές επιχειρήσεις που εξυπηρετούσαν τους Γερμανούς η παραγωγή μειώθηκε κατά 50-60%.  Υπήρχαν περιπτώσεις που γίνονταν και απεργίες παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη μορφή πάλης ήταν παράνομη και τιμωρούνταν με βαριές ποινές. Οι αγρότες από την άλλη αρνούνταν να παραδώσουν τα κάρα τους, τα ζώα τους και τα τρόφιμά τους και δεν πλήρωναν φόρους.

Το κομμουνιστικό κόμμα δεν έβαζε στο πρόγραμμα του Πατριωτικού Μετώπου (ΠΜ)σοσιαλιστικούς στόχους όχι γιατί αρνούνταν τον αγώνα για σοσιαλισμό ή γιατί έβλεπε οποιαδήποτε αντίφαση ανάμεσα στον αγώνα για εθνική ελευθερία, ανεξαρτησία και λαϊκή δημοκρατία, από τη μια και στον αγώνα για την εξάλειψη της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης και για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, από την άλλη. Ως κόμμα λενινιστικό, κόμμα νέου τύπου το ΕΚΒ (συγχώνευση του ΚΚΒ και του Κόμματος της Εργασίας που ήταν η νόμιμη έκφραση του ΚΚΒ) εκτιμούσε πως μόνον ο σωστός συνδυασμός του αγώνα για λευτεριά και δημοκρατία με τον αγώνα για σοσιαλισμό, πως μόνο ο σωστός τους συνδυασμός με τον αγώνα των λαών με επικεφαλής τη Σοβιετική Ένωση ενάντια στο χιτλεροφασιμό θα οδηγήσει σε πλέρια επιτυχία. Με άλλα λόγια, στρέφοντας τις λαϊκές μάζες, με σημαία το πρόγραμμα του πατριωτικού Μετώπου, στη μάχη ενάντια στο φασισμό και στην ιμπεριαλιστική εξάρτηση, το κόμμα κατεύθυνε το επαναστατικό εργατικό κίνημα μέσα από τον αντιφασιστικό και τον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα προς τη μάχη για το σοσιαλισμό. Η δράση του ΠΜ είναι αυτή που τελικά οδηγεί το 1944 σε αντικαπιταλιστική επανάσταση και στη νίκη το βουλγάρικο λαό.

*  *  *  *

Όλη η εμπειρία που υπάρχει από τη συγκρότηση Μετώπων είναι μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη, ένας πολύτιμος θησαυρός για το λαϊκό κίνημα. Καμία εγκεφαλική σύλληψη δεν μπορεί να αντικαταστήσει αυτή την κληρονομιά. Όσοι σήμερα αυτόν τον πλούτο τον πετάνε στα σκουπίδια και κρίνουν αυτή την εμπειρία ως μια αέναη πορεία οπορτουνισμού, έχουν τεράστια ιστορική ευθύνη. Ωστόσο, όσες δυσκολίες κι αν υπάρχουν, όλο και πλατύτερες μάζες αντιλαμβάνονται την ανάγκη μιας μετωπικής απάντησης. Κι όταν θα ’ρθει η ώρα συγκρότησης του Μετώπου και όταν αυτό γιγαντωθεί, τότε θα αναφωνήσουμε ξανά το συγκλονιστικό σύνθημα του ΕΑΜ: «Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει, ή τις αλυσίδες ή τα όπλα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ιστορικό τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄ τόμος, εκδ. ΣΕ, 1995.

2. Γληνός Δημήτρης, Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ, εκδ. Ο Ρήγας, 1944.

3. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Γ΄ Διεθνούς, εκδ. ΣΕ, χ.χ.

4. ΕΑΜ, 70 χρόνια από την ίδρυσή του, Ε Ιστορικά, «Ελευθεροτυπία», 2011.

5. Χαραλαμπίδης Μενέλαος, Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2012.

6. Φόστερ Ουίλιαμ, Η ιστορία των τριών Διεθνών, τ. Β΄, Αθήνα, χ.χ.

7. 3η Διεθνής, Τα τέσσερα πρώτα συνέδρια, Θέσεις, Αποφάσεις, Μανιφέστα, εκδ. Εργατική Πάλη, 2007.

8. Σάρλης Δημήτρης, Ο αγώνας του ΚΚΕ ενάντια στο μοναρχοφασιμό, εκδ. ΣΕ, 1987.

9. Καλτσώνης Δημήτρης, Η κυβέρνηση της «Λαϊκής Ενότητας» στη Χιλή, 1970-1973 στο: www.ergatikos.gr

10. Βερναρδάκης-Μαυρής, Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα, εκδ. Εξάντας, επανέκδοση, 2012.

11. Σνίτιλ Ζντένεκ, Η Τσεχοσλοβακία στο δρόμο προς το σοσιαλισμό, Πρακτορείο τύπου Όρμπις, 1986.

12. Γκορνένσκι Νικίφορ, Ο αγώνας του βουλγαρικού λαού ενάντια στο φασισμό, εκδ. Σόφια-Πρες, 1977.